Jeżeli wakacje to oczywiście kolonie! A kim jest Józef? – to już dłuższa opowieść! Wszystkie zagadki rozwiązywali wolontariusze dziedzictwa, którzy spędzili trzy dni na ziemi sądeckiej.
Od piątku 7 lipca do niedzieli kilkanaście osób – studenci i inni dorośli wolontariusze Fundacji – odkrywali pozostałości materialne po osadnikach sprowadzonych przez administrację cesarza Józefa II Habsburga po pierwszym rozbiorze Polski. To właśnie m.in. na ziemię sądecką trafili koloniści józefińscy, którzy zamieszkali w charakterystycznych osadach, które do dzisiaj można rozpoznawać w wielu miejscach.
Planowa akcja osadnicza z końca XVIII wieku, choć nie spełniła (to akurat dla nas korzystne!) oczekiwań Wiednia z pewnością wpłynęła na koloryt kulturowy Sądecczyzny.
A teraz o ludziach z pasją! Mieliśmy do nich szczęście w te dni obozu naukowego, bo spotkaliśmy ich wielu! Już na etapie przygotowań do realizacji projektu KOLONIE JÓZEFA odkryliśmy materiały przygotowane przez zapaleńców, którzy amatorsko, choć bardzo profesjonalnie, badali osadnictwo tzw. Niemców Galicyjskich w gminach Łącko czy Stary Sącz, ale także nawiązali kontakt z potomkami – osobami często urodzonymi właśnie na tych terenach.
Badając wsie gmin Stary Sącz, Podegrodzie, Łącko i Rytro trafiliśmy do Muzeum Lachów Sądeckich im. Zofii i Stanisława Chrząstowskich w Podegrodziu. Gorąco polecamy wszystkim wizytę w tej nowej filii Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu, bo pasjonująca gawęda przewodnika Was z pewnością zainteresuje, a archiwalne zdjęcia wiejskiego fotografa Wojciecha Migacza żyjącego na przełomie XIX i XX wieku zobrazują przeszłość!
Ogromna, interdyscyplinarna wiedza przewodnika zafrapuje także wszystkich, którzy jak my, wybiorą się na długi spacer po Sądeckim Parku Etnograficznym w Nowym Sączu! To właśnie w tym skansenie mogliśmy wejść do środka kościoła ewangelickiego ze Stadeł – wsi, w której wcześniej fotografowaliśmy nagrobki na ewangelickim cmentarzu i ocalałe zagrody kolonistów niemieckich.
Przepiękne krajobrazy, słońce i spotkania z pasjonatami – tak wyglądały nasze trzy dni w Gołkowicach Górnych, bo tam mieliśmy bazę!
Odkrywanie pozostałości materialnych i choćby tylko zarysów urbanistycznych po kolonizacji józefińskiej to z pewnością mrówcza, ale pasjonująca praca. Wszyscy uczestniczy obozu naukowego mieli w te dni różne spostrzeżenia i refleksje. Urzekały nas oczywiście piękne widoki i wakacyjne słońce, ale także świadomość, że dotykamy nie tylko historii, ale przede wszystkim konkretnych losów ludzkich.
Dawno temu szukając spokojniejszych stron oraz skuszeni licznymi profitami i ulgami przyjechali tutaj niemieckojęzyczni osadnicy. Zamieszkali w przygotowanych specjalnie dla nich koloniach. Charakterystyczny układ urbanistyczny tym drewnianych lub murowanych gospodarstw to łańcuch kolejnych zagród: budynek mieszkalny wąskim bokiem do ulicy i w tym samym ciągu brama i czoło budynku gospodarczego. Te gospodarstwa miały być wzorcowe, a ich wygląd i kształt określały szczegółowe przepisy i instrukcje.
Akcja kolonizacja w okolicach Starego i Nowego Sącza w pełni rozwinęła się w latach 1783-1788, jej wynikiem było powstanie 27 koloni, i tak: w Biczycach, Biegonicach, Chełmcu, Dąbrówce, Gaboniu, Gaju, Gołkowicach, Jaruszowej, Kadczy, Łącku, Mokrej Wsi, Moszczenicy Niżnej, Mystkowie, Naszacowicach, Olszance, Piątkowej, Podegrodziu, Podrzeczu, Rytrze, Stadłach, Starym Sączu, Strzeszycach, Szczereżu, Świniarsku, Zagorzynie i Żbikowicach. Do 1789 r. na terenach Sądecczyzny zamieszkało 235 niemieckich rodzin.
A co do dzisiaj zostało? Poprojektowa publikacja pokaże – już teraz zapraszamy do lektury!
Fundacja „Zawsze Warto” od maja do połowy listopada 2017 realizuje projekt edukacyjny pn. KOLONIE JÓZEFA. Projekt zakłada organizację obozów naukowych dla wolontariuszy dziedzictwa – studentów Politechniki Krakowskiej oraz innych dorosłych wolontariuszy Fundacji, którzy przygotują inwentaryzację zabudowy kolonistów józefińskich, opracują projekty pocztówek oraz poprowadzą zajęcia dla dzieci popularyzujące dziedzictwo kulturowe ziemi sądeckiej.
Projekt KOLONIE JÓZEFA to działania prowadzone we wsiach gmin: Stary Sącz, Łącko, Podegrodzie, Rytro powiatu nowosądeckiego popularyzujące zabytki i przestrzenie kultury oraz podnoszących świadomość znaczenia tych obiektów w przestrzeni w czasie dwóch obozów (lipiec i październik).
Projekt edukacyjny pt. KOLONIE JÓZEFA to element Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa – Wolontariat dla dziedzictwa.
Dofinansowano w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa
– Wolontariat dla dziedzictwa
